‘ABD’nin TikTok alerjisinin temelinde bu platformu ve algı yönetimini kontrol edememesi yatıyor’
16:04 14.03.2024 (güncellendi: 15:33 18.03.2024)
Ceyda Karan'la Eksen
Abone ol
Serhat Ayan’a göre, ABD, ‘z kuşağının’ gözdesi TikTok’u ‘anlatı kontrolünü sağlayamadığı’ için yasaklamaya çalışıyor. ABD’li şirketlerin dünyada pek çok ülkenin vatandaşlarının verileri nerede nasıl tuttuğunun bilinmediğini belirten Ayan, Amerika’daki TikTok yasağının da işe yaramayacağı görüşünde.
ABD’de Temsilciler Meclisi, tartışmalı oturumların ardından dünyaca ünlü sosyal medya uygulaması TikTok’un ana şirketi ByteDance’ın platformu satması, aksi halde yasaklanmasını içeren yasa tasarısını onayladı. Tasarı 352’ye 65 oyla geçti. Satış için 165 günlük süre tanınırken, Apple, Google gibi uygulama mağazalarından kaldırılmasına hükmedildi. Yasanın Senato’dan da geçerek Başkan Joe Biden tarafından da onaylanması gerekiyor. Biden’ın onaya olumlu baktığı iddia ediliyor.
ABD’deki yasaklama hamleleri, ‘kişisel verilerin’ Çin hükümetinin eline geçtiği iddialarıyla gündeme taşındı. ABD’de 170 milyondan fazla TikTok kullanıcısı varken, şirketin iddiaları yalanlaması işe yaramadı. FBI, Adalet Bakanlığı ve Ulusal İstihbarat birimi tarafından Temsilciler Meclisine kapalı kapılar ardında brifingler sundu.
TikTok Ceo’su Shu Chew güvenlik endişelerine dair hiçbir kanıt olmadığını söylerken, yasanın ABD anayasasıyla tanınan ifade özgürlüğünün ihlali olacağı belirtiliyor. Ayrıca yasal çerçeve bu haliyle kalırsa ABD Başkanı’na sadece uygulamaları değil web sitelerini de yasaklama yetkisi vermesi tartışma yaratıyor.
Temsilciler Meclisi’ndeki tasarının baş sponsoru Mike Gallagher ise yasak gerekçelerini "30 yaşın altındaki Amerikalılar için baskın haber platformu haline geliyor" sözleriyle ifade etti. Yine ABD’deki İsrail lobisinin son aylarda TikTok’un yasaklanması için çalıştığına dair bir ses kaydı sızdı.
Çin Dışişleri Bakanlığı, ABD Temsilciler Meclisi’nin kararını ‘zorbalık’ olarak nitelendirdi. Dışişleri Sözcüsü Wang Wenbin, TikTok’un ABD ulusal güvenliğine tehdit oluşturduğuna dair hiçbir kanıt olmadığını, bu tür hamlelerin şirketlerin normal ticari faaliyetleri ve uluslararası yatırımcıların güvenini sarsacağını söyledi.
Kararın ABD’nin son istihbarat raporundaki Çin bölümünde ‘teknolojik alandaki tehditlerin’ vurgulanması ile eş zamanlı gelmesi dikkat çekti.
TikTok, Çin devletinin sadece yüzde 1’lik hissesi bulunduğunu, kalanının küresel yatırımcılar ve çalışanlara ait olduğunu söylüyor; Carlyle Group, General Atlantic ve Susquehanna International gibi küresel yatırımcıların mülkiyetlerine dikkat çekiyor. Verilerin Singapur, Malezya ve ABD’de depolandığını ve erişimin katı protokollerle yönetildiğini de belirtiyor. Daha önce Tiktok’un CEO’su Shou Chew, ABD Temsilciler Meclisi üyelerinin ‘ÇKP üyesi bir Çinli olduğu’ yolundaki ısrarlı sorularına ‘Singapur vatandaşı’lu olduğunu söyleyerek yanıt vermeye çalışmıştı.
ABD Temsilciler Meclisi’nde onaylanan Tiktok yasağına ilişkin yasa tasarısını, Gazeteci Serhat Ayan ile konuştuk.
‘Filmlerde görsek olur mu öyle şey diyeceğimiz olaylar yaşandı’
Serhat Ayan’a göre, ABD’de Çin ürünlerine yönelik ‘teknoloji düşmanlığı’ gelişti. Huawei’nin CFO’su Meng Wanzhu’nun ABD talimatıyla Kanada’da tutuklanmasına atıf yapan Ayan, son dönemde ‘filmlerde görsek olur mu’ denecek olaylar yaşandığını vurguladı. Ayan, TikTok’la ilgili tartışmalarda Facebook’un 87 milyon seçmenin verilerini seçimlerde kullanmasının unutulduğunu belirtti:
“Amerika’nın teknoloji düşmanlığı son 5-6 senedir bütün Çin teknolojik ürünlerine yönelik olarak var. Huawei’nin başına gelenler... Bir Çin şirketinin sahibinin kızı ve CFO’yu başka bir ülkede uçaktan alıp kendi ülkelerine rehin olarak götürdüler. Bunlar acayip şeylerdi, filmlerde görsek ‘Olur mu öyle şey’ diyeceğimiz şeylerdi ama Amerika hepsini gerçek haline getirdi. Tiktok konusu da uzun yıllardır tartışılıyor. Geçmişte Amerikan askerleri, ABD dışındaki görevlerinde, yani ‘demokrasi dağıtmaya’ gittikleri dönemde TikTok’a resim ve video koyuyorlar. Kendilerini ve konumlarını o kadar bariz ifşa ediyorlar ki, Pentagon orada bir ‘Ne yapıyorsunuz?’ dedi. Ondan sonra özel yönetmelikler çıktı. Sonra Cambridge Analytica skandalı çıktı. Facebook’tu. Aslında Amerika kendi içinde yanlış yaptığı her şeyi, ‘Kesin bunu Çinliler bize yapıyor’ diyerek Çinlilere karşı tepki geliştirdi. Çok acayip geliyor bu bana. Facebook’un 87 milyon kişinin verilerini çalması, bunların seçimlerde kullanılması, ülkelere ‘demokrasi dağıtılması’ ve insanların aklının çelinmesi için özel aksiyonlar vs. aslında hepsi Amerikan şirketleri tarafından yapıldı. Bugün Facebook-Meta Grubu hakkında konuştuğumuzda, kurucusu Mark Zuckerberg’ün her ABD Başkanı ile çekilmiş pozları ve geçirdiği uzun zamanlar var. Her ABD başkanıyla çok yakınlar, Donald Trump dahil olmak üzere.”
‘Amerika Çin’e gelince bir anda dünyanın en demokrat, hakları koruyan ülkesi haline dönüştü’
Serhat Ayan, ABD merkezli uygulamalar kişisel verileri çalarken tepki göstermeyen Amerikan hükümetinin, konu Çin olunca derhal harekete geçmesini çifte standart olarak değerlendirdi:
“Amerika’ya teknoloji kavramlarını anlatabilmek çok zor. Mesela Über’in artık filmi, dizileri yapıldı. Über’in nasıl insanların verilerini çaldığı, nasıl belirli kişilerin araba bulmasını engellediği vs. anlatıldı. Amerika, Tiktok’un verilerin çalındığını söyledi. Vatandaşların verilerinin çalınması önündeki en büyük engeller Avrupa Birliği’nde. AB, çıkardığı kanunlarla kişisel verileri korumaya aldı. Amerika daha önce hiçbir şey yapmamıştı. O yüzden Amerika sadece Çin’e gelince bir anda dünyanın en demokrat, hakları koruyan ülkesi haline dönüştü. İnanılır gibi değil bunlar.”
‘Tiktok, Z kuşağı için başka bir bakış açısı oldu’
Tiktok’un dünya çapında 1 milyarı aşkın kullanıcısıyla hem ABD’de hem de Türkiye’de ciddi bir etkiye sahip olduğunu belirten Ayan, özellikle ‘Z kuşağı’ diye anılanlar için Tiktok’un etkisinin büyük olduğunu vurguladı:
“Tiktok’un dünyada yaklaşık 1 milyar kullanıcısı var. Bu ne demek? Mesela Instagram’ın 2 milyar, Facebook 2,9 milyar, Twitter’ın 400 milyon kullanıcısı var. Amerika’da 170 milyona yakın Tiktok kullanıcısı var. Amerika’da bu uygulamanın çok tuttuğunu söylemek mümkün. Twitter’dan fazla tuttu. Türkiye’de Müge Anlı gibi kadın programları seyrettiğinizde, insanların evden kaçmak için kullandıkları en önemli aracın Tiktok olduğunu görüyorsunuz. Birilerini Tiktok’tan bulduklarını söylüyorlar. Tiktok şöyle bir şey yaptı: İnsanların orada ne kadar çok gözükürse o kadar para kazanabileceklerini, verilen sanal hediyelerin paraya dönüştürülebileceğini söyleyince, orada bir sosyal medya oluştu. Sosyolojisini de bilmiyoruz. Twitter’da çok dolanan birisi, Tiktok’a girdiğinde kendisini başka bir ülkede gibi hissedebilir. Haber yayılımı da, insanların birbiriyle iletişimi ve gönderdikleri mesajlar da öyle. Ben olabildiğince bakmamaya çalışıyorum. Ama Tiktok çok tuttu. Ve gerçekten söyledikleri gibi Z kuşağı için başka bir bakış açısı oldu. İlk Facebook çok tutmuştu. Sonra Instagram geldi ve Facebook biraz yaş almış insanlara kaldı. Şimdi Instagram dolmaya başlayınca, insanlar Tiktok’a kaymaya başladı. Burada ‘Çocukları koruyacağız’ diyerek Tiktok’u yasaklamak dünyanın en saçma işi. Öyle çocuk korunmaz. Tiktok’tan sonra Facebook’u, Instagram’ı vs. var.”
‘İnternet üzerinde bir şey yapmak isterseniz yolunu buluyorsunuz mutlaka’
Ayan’a göre ABD yönetimi istese de Tiktok’a erişimi tümden yasaklaması mümkün değil. Ayan, böylesi bir yasağın ABD’yi Pakistan, Hindistan ve Bangladeş ile aynı düzlemde buluşturacağını da ekledi:
“Teknik olarak erişimi tamamen yasaklamak mümkün olsaydı, Türkiye’de bugün kimsenin yetişkin içerikli sitelere giremiyor olması lazımdı. İnternet üzerinde bir şey yapmak isterseniz yolunu buluyorsunuz mutlaka. Ben şuna çok şaşırdım: Yasa tasarısı, Temsilciler Meclisi’nden 352’ye 65 gibi bir oranla geçti, yani beklemediğim derecede yüksek bir oranla... Bu biraz şaşırttı. Bundan sonra atacakları adımlarda bu karar bir işe yarar mı bilmiyorum.
Peki daha önce kimler yasaklamış Tiktok’u? Hindistan. Endonezya yasaklar koymuş. Bangladeş ve Pakistan yasaklamış. Ardından Amerika geliyor. ABD, daha önce bu ülkelerle hangi düzlemde bir araya gelmiş? Bana çok ilginç geliyor. Amerikalılar’da da zeka sallanması oldu sanırım. Oradakiler de bunu tartışmıyorlar. Tiktok eleştiriyorlar ama hepsi Tiktok kullanıyor. ABD nüfusunun yarıya yakını Tiktok kullancısı.”
‘ABD şu anda çırpınıyor’
Tiktok’un yasaklanmasına yönelik kanun tasarısında İsrail lobilerinin de etkisi olabileceğine değinen Serhat Ayan, Meta’nın kurucusu Mark Zuckerberg’ün lobilerle yakın ilişkisini anımsattı. Ayan’a göre ABD’nin Tiktok alerjisinin temelinde, bu platformu ve algı yönetimini kontrol edemiyor oluşu yatıyor:
“Mark Zuckerberg’ün belli İsrail lobilerine ne kadar yakın olduğunu herkes biliyor. Elon Musk, Twitter’ı X’e çevirdikten sonra İsrail lobilerine karşı atarı olmuştu. Cevap aldıktan sonra hemen geri adım attı. Geri döndürülemeyen ve geri döndürülemeyecek gibi gözüken, yaramaz kardeş gibi dolaşan bir tek Tiktok var. ABD bir çaresizlik yaşıyor: Şu zamana kadar basın-yayın organlarını ve sosyal medyaları kendi güdümünde tutarak, insanların algısını yönlendirebilmişti. Yavaş yavaş bu gücünü kaybediyor. Evet, çok büyük bir yönlendirme gücü yok TikTok’un. Belli kesimlere ulaşamıyor. Ama alt tarafta yükselen bir güç haline dönüşmeye başladı. Bu ABD’yi korkuttu. Çocukları, devlet memurlarını korumak gibi saçma sapan gerekçelerle Tiktok’u yasaklamaya çalışıyorlar. Alışmadığımız, görmediğimiz bir şey. Mesela biz nasıl zamanında Facebook’un, Twitter’ın kapatılmasına nasıl karşı çıktıysak, Amerikan halkı bizden daha sert karşı çıkacaktır. Bu ABD’de öyle kolay kolay gerçekleşmez. Ama Amerika’da bu paniği görüyoruz. Amerika, 5G ekipman üretimi işini, Çinli firmaların elinden almaya çalıştı. İngiltere, Fransa, Almanya gibi büyük ülkelerin GSM şirketleri, Çin yapmazsa 5G çıkaramayacaklarını söylediler. ABD alternatif de üretemediği için çok çaresiz. Bu çaresizlik hem sosyal medya-tiktok, hem 5G ekipmanları için geçerli. ABD şu anda çırpınıyor.”
‘O verileri alan insanların bir şey yapıp yapmadığını bilmemize imkan ve ihtimal yok’
Her toplumun kendi bakış açılarına uyan sosyal medya platformlarını tercih ettiğini söyleyen Ayan, Türkiye’de önde gelen sosyal medya sitelerinin kişisel verileri Amerika’da tuttuğunu ve bu verilerin nerelerde kullanıldığını bilmenin mümkün olmadığını ifade etti:
“Şimdi sosyal medya alanında enteresan bir şey var: Halklar, kendi bakış açılarına uygun sosyal medya araçlarını kullanmayı çok seviyorlar. Japonlar, kendi içlerindeki o renkli, bıcır bıcır şeyleri kullanmayı tercih ediyor. Amerikalıların Facebook-Twitter tarzı eğilimleri var. Çinliler de Wechat gibi uygulamaları seviyor. Tabii ki Tiktok orada çok kullanılıyor. Böyle ortak bir uygulamanın olması, dünyayı bir araya getiriyor. Ama bu uygulamaların hiçbiri, alınan verilerin bir yerlerde kullanılmadığını söylemiyor. Veya kimse verileri kontrol edemiyor. Şöyle kanunlarımız var bizim: Bankacılık gibi uygulamalarda, veriler yurt dışına çıkamaz. Mükemmel bir kanun. Ama sosyal medyada böyle değil. Sosyal medya verilerimiz muhtemelen Amerika’nın çölünde bir yerde tutuluyor. O verileri alan insanların bir şey yapıp yapmadığını bilmemize imkan ve ihtimal yok günümüz teknolojisinde.”
‘ABD’liler, Çinlileri kendilerinden biliyor olabilir’
ABD’nin Çin’e yönelik Tiktok üzerinden ‘Amerikalıların verilerini çalma’ ithamı için ‘kişi kendi gibi bilir her işi’ deyimini anımsatan Ayan, dünyanın pek çok ülkesindeki insanların Batı teknolojisine karşı ‘savunmasızlıklarını’ anımsattı:
“Kişi kendi gibi bilir her işi derler. Kendilerinin neler yaptığını bilen ABD’liler, Çin’den de aynısını bekliyor olabilir. Gerçekten de biz 1990’ların başından bu yana işletim sistemlerinde ABD’ye bağlıydık. Sunucularda onlara bağlıydık. Cep telefonları deseniz keza öyle… Hiçbir şey diyemedik verilerimizle ilgili. Çünkü bizi yönetenler de bu telefonları kullanıyor. Şimdi ABD, bu iş karşı tarafa geçince farklı konuşmaya başladı. Orada bir şey var demek ki.”
‘Tiktok, dünyanın ilk bilim kurgu yapay zeka romanında geçen robotun adı’
Serhat Ayan, Tiktok adının “Oz Büyücüsü” olarak bilinen kitap serisindeki bir karakterden geldiğini de aktardı:
“Tiktok’un ne kadar şirin bir şey olduğunu hatırlatayım. Tiktok, dünyanın ilk bilim kurgu yapay zeka romanında geçen robotun adı. Frank Baum’un Gökkuşağının Ötesinde kitap serisindeki kitaplardan birisinin adı. Oradaki yapay zekalı, göbekli şirin bir robottan geliyor Tiktok ismi. Aslında şirin bir varlık ama Amerika için o kadar şirin olmadığı belli. Bakalım ABD bu işten nasıl çıkacak?”
