https://anlatilaninotesi.com.tr/20230705/1073205343.html

'NATO, Avrasya'ya yerleşmeye çalışırken ŞİÖ de Avrupa'ya doğru giriyor'

'NATO, Avrasya'ya yerleşmeye çalışırken ŞİÖ de Avrupa'ya doğru giriyor'

Sputnik Türkiye

Dr. Barış Adıbelli’ye göre, İran’ın resmen üye olduğu ŞİÖ zirvesi, güvenlikten ortak kalkınma hedefine önemli başlıklar üretti. Adıbelli, Rusya’nın terörle... 05.07.2023, Sputnik Türkiye

2023-07-05T16:05+0300

2023-07-05T16:05+0300

2023-07-06T11:09+0300

eksen

rusya

çin

brics

şanghay işbirliği örgütü (şiö)

türkiye

iran

hindistan

belarus

https://cdn.img.anlatilaninotesi.com.tr/img/07e7/07/06/1073227568_0:0:3640:2048_1920x0_80_0_0_acfd3b3ac3bc3db8858c39a2836e95f0.jpg

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün 23’üncü liderler zirvesi, Hindistan’ın dönem başkanlığında video-konferans yöntemiyle gerçekleştirilirken, ‘tarihi’ nitelikte ilklere imza atıldı. İran; Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Kırgızistan, Tacikistan, Kazakistan, Özbekistan, Hindistan, Pakistan'ın ardından ŞİÖ’nün 9’uncu üyesi olarak resmen örgütte yerini aldı. Hindistan Dışişleri Bakanı Vinay Mohan Kwatra, ŞİÖ liderlerinin, Belarus’un katılım yükümlülüklerine ilişkin belgeyi onayladığını sürecin 2024’te tamamlanacağını duyurdu.Zirvede Yeni Delhi Deklarasyonu açıklanırken, terörle mücadele ve dijital dönüşümü güçlendirme teması dikkat çekti. ŞİÖ üyeleri yasal uygulamalar ve güvenlik konularında iş birliğini artırarak çok taraflılığı koruyacak, küresel ve bölgesel koordinasyonu güçlendirecek ve eşit, ortak, bölünmez, kapsayıcı, işbirlikçi ve sürdürülebilir güvenlik prensiplerine bağlı kalacak.Zirvede ülkesinin üyeliği resmileşen İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin ‘ŞİÖ ülkeleri arasında ticaretin ulusal para birimleriyle yapılması’ vurgusu dikkat çekti. Reisi, ‘militarizmle birlikte Batı tahakküm sisteminin temel taşı haline gelen dolar hakimiyetine’ karşı adil uluslararası sistem vurgusu yaptı. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in de yeni Soğuk Savaş ve Blok çatışması kışkırtmalarına karşı koymayı öne çıkarırken, 'de-dolarizasyona ivme kazandırma’ gereğine işaret etti. Hindistan lideri Narendra Modi, İran ve Belarus’u ‘selamladığı’ konuşmasında ‘Avrasya bölgesinde barış, refah ve kalkınma için ŞİÖ’nün önemine’ atıfta bulundu. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ise Batı blokunun ülkesine açtığı hibrit savaşa dikkat çekerken, ŞİÖ’nün gerçekten adil bir dünya düzeni oluşturması prensibinin altını çizdi. ŞİÖ’nün otoritesi ve etkisinin yükselişte olmasına vurgu yaptı.ŞİÖ zirvesini 22-24 Ağustos tarihlerinde de Güney Afrika’da düzenlenecek olan BRICS zirvesi izleyecek. Gelişmeleri Dumlupınar Üniversitesi’nden Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk.‘Hindistan zirvesi kadar dolu başka bir zirve görmedim’Dr. Barış Adıbelli’ye göre Hindistan dönem başkanlığında gerçekleştirilen 23. ŞİÖ zirvesinin gündemi doluydu ve adeta ‘manifesto’ diye anılabilecek Yeni Delhi deklarasyonunun her satırı mesaj içeriyordu. ŞİÖ’ye ‘Doğu’un NATO’su denmesinin doğru olmadığını belirten Adıbelli, Hindistan’ın Pakistan’la meselelerine rağmen özellikle Modi’nin ABD ziyaretinin sonrasına denk gelen zirvenin dolu geçtiğini belirtti:“23. zirveyi yakından takip edip hepsinde değerlendirme yapmış biri olarak şunu söyleyebilirim ki, bu Hindistan zirvesi kadar dolu başka bir zirve görmedim. Gündemi dolu, deklarasyonu dolu, her bir satırı ayrı bir mesaj. Bu yılki Yeni Delhi deklarasyonu, adeta bir manifestoydu. ŞİÖ asla bir NATO değil, ŞİÖ bir işbirliği örgütü. Uluslararası ilişkilerde bu tip örgütlerin kuruluş anlaşmalarının giriş bölümüne baktığınızda ne için kurulduğu orada yazar. NATO bambaşka bir şey, BM 51. maddeye göre oluşmuş bir askeri savunma paktı. AB’nin ya da AGİT’in muadili olabilir. ŞİÖ liderler zirvesi için önce garip bir şekilde yüz yüze yapılacak dendi. Bir ay önce çevrimiçi dendi, tekrar yüz yüzeye döndü, hala tartışılıyor. Özellikle Çin basınında Hindistan’ın ŞİÖ’yü en başından beri önemsizleştirmeye çalıştığı yönünde iddialar oldu. Sebebi şu, ŞİÖ’de Hindistan’ın yer almasının ana nedeni Pakistan’ın bu örgütte olmasıdır. Hindistan ona bir avantaj kaptırmama adına buradadır. Yoksa Yeni Delhi deklarasyonunda ŞİÖ, Kuşak ve Yol’a destek verdi fakat Hindistan buna destek vermeyeceğini söyledi. Dolayısıyla bir değişiklik yaptılar, örgüt olarak değil, tek tek üyelerin ismi sayılarak açıklandı. Hindistan burada her zaman bir ayrı bir nokta olarak duracak. Modi’nin Beyaz Saray ziyaretinden sonra ŞİÖ’deki hareketi, konuşmasında şunu söyledi. Bazı devletler sınır ötesi teröre destek veriyor ve ŞİÖ bu devletleri kınamaktan kaçınıyor, artık cesur olmalı ve kınamalı. Pakistan’a işaret etti.”‘İran’ın temeli güvenlik ve işbirliği olan bir örgütün üyesi olması önemli’Adıbelli, ABD’nin baskılarına rağmen İran’ın ŞİÖ’nün 9’uncu üyesi olarak resmen örgüte katılmasının önemine de atıfta bulundu. Bu gelişmenin de yeni bir dünyanın kurulmakta olduğunun işareti olduğunu belirten Adıbelli, İran BRICS’e de davet edilirken, ŞİÖ’de Belarus’a da yol haritası verilmesine dikkat çekti. Adıbelli’ye göre, NATO Avrasya’ya yerleşmeye çalışırken ŞİÖ de Avrupa’ya doğru giriyor:“İran’ın ŞİÖ üyeliğinin resmileşmesi meselesi en önemlisiydi. İran örgütün 9’uncu üyesi oldu ve masaya oturdu. Bence artık yeni bir dünya kuruldu. Amerika’nın tüm baskılarına rağmen İran, temeli güvenlik ve işbirliği bulunan önemli bir örgütün 9. üyesi oldu. Demek ki İran ne bölgesel ne küresel bir tehdit. Öyle olsa güvenlik konseyinin diğer iki daimi üyesi olan Çin ve Rusya bu yönde hareket etmezdi. Artık Amerika’nın küresel hegemonyası da yavaş yavaş sona eriyor. O bir şeyler yaparken Avrasya bloku dediğimiz bu bölgede bambaşka gelişmeler var, yeni bir dönem, yeni bir işbirliği var. İran BRICS zirvesine davet edildi, üyeliği de gündemdeydi, muhtemelen o da gerçekleşecek. Belarus’a da bir yol haritası verildi, yükümlülük zaptı imzalandı. Belarus gelirse, ŞİÖ’nün bir ayağı da Avrupa’da olacak. NATO, Avrasya’ya yerleşmeye çalışırken ŞİÖ de Avrupa’ya doğru giriyor."‘Artık dolar hakimiyetine hayır deniyor, ikincisi 2030’a kadar ortak bir kalkınma hedefi var’Adıbelli, ŞİÖ zirvesindeki ortak kalkınma hedefleri ve ortak para birimi gibi ekonomik dayanışma hamlelerine de vurgu yaptı. Adıbelli, diğer yandan Afganistan’da Taliban üzerinden görünen manzaranın üye devletleri düşündürmeye devam ettiği görüşünde:“ŞİÖ zirvesinde üye ülkelerin ortak kalkınması, Çin’in öncülüğünde dolar yerine ortak bir para birimi meselesi, toplantının ana gündemlerinden bir tanesiydi. Artık dolar hakimiyetine hayır deniyor. İkincisi 2030’a kadar ortak bir kalkınma hedefi var. Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev dedi ki ‘Bugüne kadar her şeyi yaptık da bir ekonomide adam gibi bir şey yapamadık’. Yeni Delhi deklarasyonunda 2030’a kadar ekonomik kalkınma stratejisinin benimsenmesine karar verildi. Teröre çok vurguda bulunuldu. Ama en fazla vurgulanan Afganistan’dı. Rusya, Hindistan, Çin ve İran oradaki duruma vurguda bulundular. Afganistan’da geniş tabanlı bir hükümetin kurulması gerektiğini söylediler. Bu da Taliban’ın durumundan pek memnun olmadıklarını gösteriyor. Dolayısıyla Afganistan’daki durumun ŞİÖ bölgemize zarar veriyor diyor. Çok dolu dolu bir zirve oldu. Her ne kadar video-konferans olsa da deklarasyon dolu dolu, açılış konuşmaları da dolu doluydu.”‘Rusya’nın terörle mücadele birimi önerisi dikkat çekiciydi’ŞİÖ zirvesi sırasında Rusya’dan gelen terörle mücadele birimi tesis edilmesi önerisine dikkat çeken Dr. Adıbelli’ye göre bu salt ‘terör sıkıntısından’ kaynaklanmıyor. Adıbelli, Çin yönetimi için ABD ürünü ‘renkli devrim’ mefhumunun yarattığı endişenin de altını çizdi. Çin’in küresel güvenlik girişimine denk düşen bu önerinin ardından Adıbelli’ye göre acil ve hızlı müdahale gücü gibi girişimler de gündeme taşınabilir:“Rusya’nın zirve sırasında önemli bir teklifi oldu. ‘Terörle mücadele birimini, çok amaçlı tehditle mücadele merkezine çevirelim’ dedi. ‘Çünkü sıkıntımız sadece terör değil’ dedi. Çin Devlet Başkanı Şi Jinping yine ezberi bozmadı, her zaman olduğu gibi renkli devrim tehdidine dikkat çekti. Taşkent zirvesinden bu yana bütün zirvelerde uyarılarda bulunuyor. Bir kez daha renkli devrim uyarısında bulundu. 2000’li yılların ortasında yaşanan hadiselerdi. Çin o zamanlar bu ifadeyi kullanmayı çok tercih etmezdi. Renkli devrim kavramını herhalde şu anda dünyada en fazla kullanan ülke Çin. Bu konuda bir uyarı var. Bu bir endişenin sonucu. Dolayısıyla bunun da muhakkak halledilmesi gereken bir mesele olduğunu ısrarla söylüyor. Ben şunu anladım. Çin küresel güvenlik girişiminin önemli platform olacağını söylüyor. Putin’in teklifi de bunun galiba küresel güvenlik girişimi üzerinden çok amaçlı merkeze dönüştürülmesi yönünde bir adım atılacak. Acaba bir acil veya hızlı müdahale gücü de gelecek mi? Yani bunun askeri güvenlik kolluk boyutu olacak mı, tartışılır.”‘ABD’ye 4 Temmuz tokadı deniyor; ŞİÖ bölgesel olmaktan çok küresel bir yapıya doğru gidecek’Dr. Adıbelli, ŞİÖ zirvesinin 4 Temmuz’da yani ABD için önem taşıyan bağımsızlık gününde düzenlenmesine dikkat çekti. ŞİÖ’nün güvenlik ve işbirliği teşkilatı olarak yükseldiğini, diğer yandan BRICS’le orta veya yakın vadede tamamlanacağı bir süreç öngörülebileceğini vurgulayan Adıbelli, iki örgüt arasında ardan kurumsal bağlara atıfta bulundu:“ŞİÖ, 4 Temmuz günü İran’ı ŞİÖ üyesi yaparak ABD’ye iyi bir tokat attı deniyor. Zamanlama önemli, 4 Temmuz ABD’de bağımsızlık bayramı. 2005 Astana zirvesinde ABD’ye Asya’ya atfen ‘üsleri kapatın’ denmişti. Bana onu da hatırlattı. ŞİÖ güvenlik işbirliği fakat ekonomik boyutu biraz eksik. Onun için BRICS’i orta ya da yakın vadede ŞİÖ’nün ekonomik kanadı haline getirme çabaları var. BRICS’i güçlendirip daha fazla üye ile hallettikten sonra ŞİÖ’ye entegre olacak. ŞİÖ, Latin Amerika’ya ulaşamıyor ama BRICS, Latin Amerika’ya da Afrika’ya da ulaşıyor. Burada ekonomik olarak toplamaya başladıktan sonra belki Küba da gelecek, belki Venezuella daha da büyüyecek. Önünüze öyle bir yapı gelecek ki ŞİÖ bölgesel olmaktan çok küresel bir yapıya doğru gidecek. Belki AB gibi olacak. Bir tarafta güvenlik siyaset bir tarafta ekonomik topluluk, bu yönde bir çalışma var. BRICS önemseniyor. ŞİÖ ile BRICS arasındaki organik ilişki de giderek artıyor. Bunun üçüncü ayağı da Kuşak ve Yol girişimi. Bu da yatırım altyapısını oluşturma bağlamında düşünülüyor. Bunların hepsini birleştirdiğinizde yeni bir dünya düzeninden önce yeni bir ekonomik düzenin gelmesi gerekiyor ki üzerine bir siyasi düzen kurasınız. Bu da eğer yeni bir dünya gelecekse BRICS gibi yapıların hepsi beraber, içinde Rusya’nın projesi Avrasya ekonomik birliği de var. Hepsi entegre edilecek. Bunun yarın ortak para birimini ya da ortak merkez bankasını göreceğiz. Bunlar ileride yapılacak şeyler. Dolayısıyla BRICS giderek artan derece önem kazanmaya başladı.”‘ŞİÖ ile artık sınırdaş olduk’ŞİÖ üyeliği için İran’dan önce Türkiye’nin düşünüldüğünü anımsatan Adıbelli, ancak Rusya’nın geçen yılki girişimlerine karşın bu yılki zirvenin farklı şekillenmesine atıfta bulundu. Adıbelli’ye göre ŞİÖ NATO’nun muadili olmadığından Türkiye için teknik engel bulunmuyor. Adıbelli, Körfez bölgesinin de BRICS’in ardından ŞİÖ’ye yöneliyor olmasına da dikkat çekti:“ŞİÖ üyeliği için İran’dan daha önce Türkiye düşünülüyordu, 2008’de de bunu çok konuştuk. Türkiye’nin ismi çok geçti. Erdoğan geçtiğimiz zirvede ‘Hindistan zirvesinde tam üyelik için başvuracağız’ demişti. Ancak davet edilmedi. Çünkü video-konferans oldu, onur konuğu da Türkmenistan’dı. Bir de şu anda gündem bambaşka. Rusya’nın sıkıntıları var. Rusya’nın geçen yılki girişimi önemliydi. Rusya üzerinden ŞİÖ’ye davet edildik. Bu yıl Rusya’nın kendisi de iç problemleri var, savaş devam ediyor. Türkiye’de seçim dönemi yaşandı. Hindistan yönünü Amerika’ya çevirdi. Türkiye’nin bu gündeminde mi onu bilmiyoruz. Önümüzdeki dönemde 3. Kuşak Yol forumu olacak. Cumhurbaşkanı Erdoğan muhtemelen gidecek. Orada tekrar bunu görür müyüz, bilmiyoruz. Geçen yıl gerçekten bir irade vardı Türkiye’de. Ama bu yıl Hindistan’daki zirve medyada haber dahi olmadı. Bu bağlamda da en büyük merak konum Türkiye’nin nasıl bir adım atacağı. Gerçekten ŞİÖ’ye bir yönelimi olacak mı? Bu anlamda BRICS de belirleyici. BRICS’i artık bundan ayrı tutamazsınız. Kuşak ve Yol, BRICS, ŞİÖ; artık bunları birbirinden ayrı tutamazsınız. Birine sırtınızı dönmek olmaz. NATO üyeliği buna engel değil. Siz NATO üyesisiniz diye mesela Karadeniz İşbirliği Örgütü’ne üyesiniz, bunları engellemiyor. Çünkü ŞİÖ, NATO’nun muadili ya da Varşova Paktı değil. Körfez İşbirliği Teşkilatı gibi bir teşkilat. Teknik anlamda bir engel yok. Türkiye zaten diyalog ortağı, dilerse bunu gerçekleştirebilir. Suudi Arabistan’ın da mart ayında onaylanmıştı. Liderler zirvesinde diyalog ortaklığı tescil edildi. O da tam üyelik bağlamında bir yolculuğa başladı. Körfez de ŞİÖ’ye yönelmeye başladı. Kuzey Kore de ilgileniyormuş. Ama Kuzey Kore belki diyalog ortağı ya da bozmamak adına hiç de alınmayabilir. İran önemli bir gelişmeydi. ŞİÖ ile artık sınırdaş olduk.”

rusya

çin

iran

hindistan

belarus

2023

SON HABERLER

tr_TR

аудио, rusya, çin, brics, şanghay işbirliği örgütü (şiö), türkiye, iran, hindistan, belarus, radyo