Merriam-Webster yılın kelimesini belirledi: Gaslighting
12:37 29.11.2022 (güncellendi: 13:58 29.11.2022)
© AFP 2023 / MICHAL CIZEK
Abone ol
2022'nin sonu yaklaşırken, zamanın ruhunu yakalamak açısından önemli bir işaret olan yılın kelimesi bu kez sürpriz gelebilecek bir eğilimi gözler önüne serdi. İngilizcenin en önemli referans kaynaklarından biri olan ABD merkezli Merriam-Webster Sözlüğü, yılın kelimesi olarak 'gaslighting'i belirledi.
2020'de pandemiyi, 2021'de aşıyı yılın kelimesi olarak belirleyen Merriam-Webster Sözlüğü yönetimi, yalan haber, yanlış bilgilendirme ve komplo teorileri çağında gaslighting teriminin 'tam da zamanımızın kelimesi' olduğu açıklamasını yaptı.
“Gaslighting” — behavior that’s mind manipulating, grossly misleading, downright deceitful — is Merriam-Webster’s word of the year. https://t.co/5ztdqGRa7f
— The Associated Press (@AP) November 28, 2022
Muhatabını manipülasyonla delirtme
Gaslighting; bireyin, kendi akıl sağlığını, gerçekliğini, anılarını sorgulayacak derecede psikolojik olarak manipüle edilmesi olarak tanımlanıyor. Gaslighting muamelesine maruz kalan kişi, kendini sürekli eksik hissediyor, yaptığı her şeyin yanlış olduğunu düşünüyor, giderek zihinsel istikrarını ve benlik saygısını kaybediyor, ama karşı taraftan fazla alınganlık, hatta delirmekle suçlanıyor. Muhatabına gaslighting uygulayanların da çoğunlukla narsistik kişilik bozukluğundan mustarip olduğu, bu sürecin genellikle mağdur ile fail arasında bir bağımlılık ilişkisine yol açtığı belirtiliyor.
"Gaslighting" is Merriam-Webster's 2022 word of the year after being "looked up frequently every single day."
— CBS News (@CBSNews) November 28, 2022
https://t.co/gzpCFGc1FY
Arama yüzde 1740 oranında arttı
İnternette merriam-webster.com adresinde bu kelime için yapılan aramalar 2022'de geçen yıla göre yüzde 1740 oranında arttı. Ama gaslighting teriminin yılın kelimesi olarak belirlenmesi sağlanan başka bir durum oldu. Genellikle yılın kelimesi aramalarda önemli artış sağlayan tek bir olayla bağlantı olur. Ama bu sefer gaslighting teriminin tek bir olayla bağlantılı olmadığı, bilakis her alana yayıldığı saptandı.
Son 4 yılda İngilizce'de çok hızlı yükselen bir kelime
Associated Press haber ajansına konuşan Merriam-Webster Genel Yayın Yönetmeni Peter Sokolowski, gaslighting teriminin 'kendisini ve pek çok çalışma arkadaşını şaşırttığını, ama özellikle son 4 yılda İngilizce'de çok hızlı yükselen bir kelime olduğunu' söyledi.
“Gaslighting” — defined as the act of grossly misleading someone, especially for one's own advantage — is Merriam-Webster's word of the year. Searches for the word on https://t.co/tooIdpIafd increased 1,740% in 2022 over the year before. https://t.co/wHK89BKSTP pic.twitter.com/OUpdJNGUd7
— The Associated Press (@AP) November 28, 2022
Yanlış bilgilendirme çağının uzantısı
"Yılın her günü sıkça aranan bir kelimeydi" diyen Sokolowski, 2022'de öne çıkan kelimeler arasında 'derin sahtekarlık, karanlık ağ, derin devlet, yalan haber, troll' olduğunu belirtti.
Dolayısıyla Merriam-Webster açıklamasında "Sahte haberler', komplo teorileri, Twitter trolleri ve derin sahteler eşliğinde bu yanlış bilgilendirme çağında gaslighting, zamanımızın bir kelimesi olarak ortaya çıktı" denildi.
Sözlükte terimin ayrıntılı psikolojik açıklamasının yanısıra genel açıklamasına da yer veriliyor: "Birini özellikle kendi çıkarı için büyük ölçüde yanıltma eylemi veya uygulaması."
İlişkiler, siyaset, medyada yaygın
İlişkilerde istismarcıların sık başvurduğu bu yöntem, bazı politikacılar ve haber yapıcılar tarafından da sıklıkla kullanılıyor. Genellikle romantik partnerler ve arkadaşlar arasında, aile içinde görülen gaslighting, kurumsal taktik veya halkı yanıltmanın bir yoluna da dönüşebiliyor. Hatta bir sağlık uzmanı bir hastanın semptomlarını veya hastalığını "O sizin kafanızda" diye geçiştirmesine 'tıbbi gaslighting' deniliyor.
1944'teki 'Gaslight' filminden ruh sağlığı çalışmalarına
Terim, 80 yıldan uzun süre önce, Patrick Hamilton'ın 1938 tarihli 'Gas Light' (Gaz Işığı) oyunuyla hayatımıza girdi. 1940'larda iki kez filme uyarlandı. George Cukor'un yönettiği, Ingrid Bergman'ı ile Charles Boyer'in başrollerini paylaştığı 1944 yapımı 'Gaslight' filminin etkisi bugünlere dek geldi. Filmde kadın Londra'da gaz lambalarının sürekli karartılmasından ısrarla şikayet ederken, kocası bunun onun sorunlu zihninin bir uydurması olduğunu söylüyordu. Ama öyle değildi.
Buradan hareketle, ruh sağlığı uzmanları, gaslighting terimini istismar içeren ilişkilerde uzun süreli zorlayıcı kontrolün bir biçimini klinik olarak tanımlamak için kullandı.
'Taktik-strateji işi'
Sokolowski, "İçinde kasten kandırma anlamı var. Kişi, aldatmacanın farkına vardığında, bunun 'kurabiye kavanozundaki kurabiyeleri yemedim' gibi apaçık bir yalanın çok ötesine geçtiğini anlar. Bu, çok daha dolambaçlı bir şey, içinde bir strateji fikri veya uzun vadeli bir planı var" dedi.
Sitesinde ayda 100 milyon sayfa görüntüleme kaydeden Merriam-Webster, yılın kelimesini sadece verilere dayanarak seçiyor, insanların neden bazı kelimeleri daha çok aradıklarını araştırmıyor.
Gaslighting dışında bu yılın ilk 10'undakiler
Sokolowski, gaslighting teriminin 2022'nin tamamını merriam-webster.com'da aranan ilk 50 kelime içinde geçirdiğini belirtti.
Bu yılın ilk 10'undaki diğer kelimeler şunlar:
* oligark (Rusya-Ukrayna bağlamında)
* Omicron (Kovid varyantı)
* yasa olarak düzenlemek (Kürtaj haklarının federal yasaya dönüştürülmesi bağlamında)
* eşlikçi kraliçe (Britanya Kralı 3. Charles'ın eşi Camilla'nın yeni unvanı)
* baskın (Önceki ABD Başkanı Donald Trump'ın Mar-a-Lago'daki malikanesinin FBI tarafından aranması bağlamında)
* duyarlı (Google'da bir mühendisin henüz yayımlanmamış bir yapay zeka sisteminin duyarlı hale geldiğini iddia etmesi bağlamında)
* iptal kültürü (Anglo Sakson dünyada woke kültürünün cezalandırma yöntemi bağlamında)
* LGBTQIA (LGBT'ye eklenen yeni tanımlar bağlamında)
* toprak harcı
