‘Türkiye kadar müttefik ve komşularıyla sorunlu ülke yok’

Türkiye’de başkanlık referandumu yaklaştıkça dış politikadaki yönelim ve krizler iç siyasette de gündeme damgasını vuruyor. Türkiye’nin dört bir yandaki ülkelerle yaşadığı sorunlar geleceğe yönelik kaygılar yaratıyor. Türkiye dış politikasında Batı’dan Rusya’ya ve komşu ülkelere uzanan kriz halini Uluslararası ilişkiler uzmanı Prof. Dr. İlhan Uzgel ile konuştuk.

‘YAPISAL KRİZLER VE YAPAY KRİZLER’

İlhan Uzgel’e göre komşularıyla ve müttefikleriyle Türkiye kadar sorun yaşayan bir ülke bulunmaz hale geldi. Bu sürecen yürütülebilir ve sürdürülebilir olmadığını belirten Uzgel, sorunun kaynağını iki sebeple izah etti: “Bunların bir kısmı iç politika ile alakalı, bir kısmı da yapısal sorunlar. Yani hükümetin izlediği yanlış politikadan kaynaklanan, onun sonuçlarının yarattığı krizler var, bir de yapay olarak yaratılan daha çok iç politikaya dönük Hollanda, Avusturya ve Almanya ile yaşan krizler var. Dolayısıyla bu ikisini birbirinden ayırmak gerekiyor.”

Rusya ile krizin altında Suriye siyasetinin yanlış eksenler üzerinde inşa edilmesinin ve Rusya’nın Ortadoğu’da en önemli müttefiki olan Esad yönetimini devirme çabasının yattığını belirten Uzgel, krizin daha çok uçağın düşürülmesi ile başladığını ve hala tam olarak çözülemediğini ekledi.

‘REFERANDUMA KADAR İTİŞ-KAKIŞ DEVAM EDECEK’

AB ile ilişkilerde ise genel bir mesafe zaten bulunsa da durumun krize dönüşmesi gerekmediğine dikkat çeken Uzgel, şu değerlendirmeyi yaptı: “Referanduma giden süreçte içeride düşman yaratamayınca, yani CHP doğrudan ötekileştirme konusunda AKP’nin yani hükümetin beklediği tavrı göstermeyince, dışarıda bir düşmana ihtiyaç duyuldu ve hükümet daha yumuşak hedef olarak Avusturya ve Hollanda’yı seçti. Bu durum gösteriyor ki, buradan beslenen ve muhtemelen referandum gününe kadar devam edecek bir itişme-kakışma yaşayacağız. Çünkü bu durumun iç politikada prim yaptığı fark edilmiş durumda.”

‘MAHALLENİN KABADAYISI DURUMU DEVAM ETTİRİLEMEZ’

Türkiye’nin dünya sisteminin ve Batı’nın bir parçası olduğunu fakat hem ABD, hem Avrupa hem de Rusya ile ilişkilerinin bozuk olduğunu anlatan Uzgel, şöyle konuştu: “Bölgesel boyuta indiğimizde görüyoruz ki İsrail ile ilişkiler çok iyi değil, Mısır ile ilişkileri çok kötü. Esad rejimi ile zaten iyi olma imkânı yok. Irak yönetimi ve İran ile de ilişkiler iyi değil. Yunanistan ve Bulgaristan ile sorunlar yaşandı. Türkiye’nin cari açığı çok yüksek ve ticaret ve yatırım yapmaya ihtiyacı var. Bunun için de güvenlik meselesinin çözülmüş olması ve dış politikanın sakin olması gerekiyor. Dolayısıyla Türkiye öngörülebilir bir ülke olmaktan çıkmaya başlıyor. Kaba bir tabirle ifade edecek olursak; mahallenin kabadayısı gibi ve bu durum çok uzun süre devam ettirilemez.  Bu kadar stratejik ve kritik ülkeler ile sorunlu bir durumda olunamaz. Bu durum turizmi de yatırımı da, dış ticareti de vurur. Bunun sonuçları ile baş etmesi çok zor olacak.”

‘AVRUPA İLE YARATILAN SUNİ KRİZDE ÖLÇÜ KAÇTI’

Uzgel’e göre Türkiye yönetimi muhtemelen kontrollü gerilim yaratma niyeti ile işe başladı ancak hükümet kadroları ve danışmanlarıyla ölçü kaçırıldı. Uzgel bu görüşüne örnek olarak da Avrupa’ya yönelik ‘faşist’ ve ‘nazi’ söylemlerini verdi: “Nazi, faşist kelimeleri Türkiye’de çok bir şey ifade etmeyebilir. Fakat Avrupa’da bir siyasetçiye, bir başbakana faşist demek, Nazi artığı demek çok ağır bir hareket. Bunun o toplumlar için anlamını hiç düşünmeden ve tartmadan kullanılan ifadeler. Almanya gibi ülkeler bu durumu uzatmamayı tercih ederler fakat alttan alta oymaya başlarlar ve bunun sonuçları sonradan görülür”.

‘RUSYA ÖRNEĞİ ORTADA’

Merkel’in Erdoğan ile kamuoyu önünde medya üzerinden açık bir polemiğe girmeyi tercih etmediğini anımsatan Uzgel, bu durumun Türkiye için daha sonra başka bedelleri olabileceğini ve etkisinin yavaş yavaş görülebileceğini vurguladı. Rusya ile yaşanan krizin bu duruma örnek olduğunu belirten Uzgel şu değerlendirmeyi yaptı: “Hollanda ve Avusturya ile durum belki biraz daha toparlanabilir ama Almanya, ABD ve  Rusya gibi kritik bir ülke ve  Türkiye için çok önemli. Türkiye bu ülkerlerle yaşanan sorunlarda biraz ölçüyü kaçırdı. Rusya ile toparlamaya çalışıyor fakat görülüyor ki Putin yanaşmıyor. Türkiye Putin’in ayağına gitti, özür diledi, mektup yazdı ama hala 16 ihracat kaleminden 11 ine ambargoyu sürdürüyor Rusya. Kendi vatandaşı İspanya ve Yunanistan’da kazıklandığı için Antalya’ya gidişleri açtılar ama ticaret boyutunda işler çok iyi değil. Suriye’de de Türkiye’yi sürekli olarak rahatsız ediyor.”

‘RUSYA, TÜRKİYE’NİN BURNUNU SÜRTÜYOR’

Rusya’nın denetimindeki bölgede Türk askerine ateş açılması olayını örnek gösteren Uzgel, “ Türkiye bunları sineye çekmek zorunda kalıyor” vurgusu yaptı. Rusya’nın normalleşme sürecini ağırdan aldığını belirtirken, “Deyim yerindeyse Türkiye’nin burnunu sürtüyor” ifadelerini kullanan Uzgel, şu öngörüde de bulundu: “Muhtemelen ABD ile anlaşıp, Türkiye’yi Suriye’den çıkarmanın planlarını yapıyorlar. Dolayısıyla o kadar çok alanda bu siyasetin negatif sonuçlarını yaşıyoruz ki. Mesela Türkiye’ye en çok kavga ettiği Hollanda, Avusturya, Rusya gibi ülkelerden turist geliyor ve bu durumun bedeli çok ağır.”

Kontrollü kriz siyasetinin orta ve uzun vadede ülkeye çok büyük zararlar verdiğine dikkat çeken Uzgel artık Türkiye’nin ülke imajının Amerika’ya ve İngiltere’ye uçuşlarda Ortadoğu ülkeleri ile birlikte anılmak olduğunu anımsattı. Dünyadaki imaj ile dış politika ve turizm arasında çok yakın bağlar olduğunu belirten Uzgel, “Kısa vadede kırıp döksek bile sonuçta idare eder, ileride bunu hallederiz gibi pragmatik bir anlayışları var. Fakat diğer ülkelere bunu kabul ettirmek o kadar kolay olmayabilir. Hesabı sonradan görmeye çalışacaklardır” diye konuştu.

‘TÜRKİYE BATI SİSTEMİNDEN UZAKLAŞIRSA HAYDUT DEVLET YAFTASINI YER’

Türkiye ‘haydut devlet’ kategorisi tartışmaları da gündeme gelirken, bunun gerçekleşmesi halinde çok üzücü bir gelişme olacağını söyleyen Uzgel, şu değerlendirmede bulundu:
“Umarım oraya kadar gitmez. Haydut devlet kategorisi daha çok Batı devlet sistemine entegre olmayan ülkeler ve rejimler için kullanıldı. Türkiye sonuçta Batı sisteminin hala bir parçası. Yani hala Avrupa Konseyi’nden çıkmadı, NATO’ya üye. Eğer ki Cumhurbaşkanı’nın açıklamalarında değindiği gibi 16 Nisan’dan sonra Avrupa Konseyi’nden çıkarsa, uluslararası kamuoyunda bu algı ve tanımlama giderek güçlenmeye başlar ve çok tehlikeli bir gelişme olur. Yani biz AB ile üyelik perspektifini terk ettik, Gümrük Birliği’ni askıya alıyoruz, Avrupa Konseyi’nden de çıkıyoruz gibi bir şey söylerlerse, o zaman Batı sisteminden giderek uzaklaştığını söyleyebiliriz. Ama hükümetin bu kadar ağır bir tabloyu yaratabileceğini zannetmiyorum. Bu durumun çok ağır iktisadi sonuçları olur ve Türkiye de bunları kaldıramaz”.

Türkiye’yi doksanlardan beri kullanılan, uluslararası literatürde geçen ‘haydut devlet’ tanımından ayırabilecek en önemli özelliğin, Batı’nın piyasa ekonomisi mantığına hala çok sıkı sıkıya sarılmış olması, borsanın açık olması, yabancı yatırımların Türkiye’de olması, yabancı sermayenin girip çıkabiliyor olması ve hala Batı kurumlarında yer alması olduğunun altını çizen Uzgel, “Eğer buralarda gevşeme olursa, doğrudan Türkiye’ye haydut devlet yaftasını yapıştırabilirler. Bu kafayla devam ederse yakında bu ifadeyi kullanırlar Türkiye için” ikazında bulundu.

‘SİYASAL İSLAMCILAR İLE BATI MÜTTEFİKLİĞİ ARTIK BİTTİ’

Diğer yandan kategorik olarak siyasal İslamcılığın çok büyük bir kriz yaşadığını anlatırken, “Batı ile kurulan uzlaşı şöyle idi; İslamcıların Ortadoğu’da siyasette önleri açılacak ve normal siyaset yapmalarının önü açılacak, onlar da radikal gündemlerini terk edeceklerdi ve ılımlılaşacaklardı” diyen Uzgel’e göre bunun en önemli uygulayıcılarından birisi olan Türkiye’deki AKP projesi ‘çöktü’. Batı’nın böyle bir siyasetle artık işinin bittiğini ve bu alanda bir tek Türkiye’nin kaldığını anlatan Uzgel, “ O yüzden artık bu konuda daha rahat davranıyorlar. Siyasal İslamcılarla işleri bittiği için artık onlarla bağlantı kurmak istemiyorlar zaten. O yüzden de İŞİD saldırıları gibi olaylar da devam ettikçe bu konudaki negatif algı ve negatif siyaset daha da yoğunlaşacak gibi gözüküyor” tespitini yaptı.